รู้จักคำประพันธ์ที่ใช้แต่ง

1. ร่ายสุภาพ

         ร่ายสุภาพ คือ ร่ายที่กำหนดคำในวรรคและการสัมผัสเหมือนร่ายดั้นทุกประการ ส่วนการจบบท ใช้โคลงสองสุภาพจบ และนิยมมีคำสร้อยปิดท้ายด้วย และอาจแต่งให้มีคำสร้อยสลับวรรคก็ได้

        ร่ายสุภาพบทหนึ่งมีตั้งแต่ 5 วรรคขึ้นไป และตอนท้ายต้องจบด้วยโคลงสองสุภาพ ร่ายสุภาพแต่ละวรรคกำหนดให้มี 5 คำ เมื่อรวมกับโคลงสองสุภาพแล้วจะได้แผนผังดังนี้

        สำหรับสัมผัสบังคับของร่ายสุภาพ กำหนดให้คำสุดท้ายของวรรคหน้าส่งสัมผัสไปยังคำที่ 1 หรือที่ 2 หรือที่ 3 เพียงดำใดคำหนึ่งในวรรคถัดไป การส่งสัมผัสเป็นไปเช่นนี้จนกระทั่งจบด้วย โคลงสองสุภาพ ส่วนสัมผัสในซึ่งเป็นสัมผัสที่ไม่บังคับในร่ายสุภาพใช้ไดทั้งสัมผัสพยัญชนะและ สัมผัสสระ แต่นิยมสัมผัสพยัญชนะมากกว่า

ตัวอย่างร่ายสุภาพ

 เสร็จเสาวนีย์สั่งสนม         เนืองบังคมคำราช         พระบาทบทันนิทรา         จวนเวลาล่วงสาง         พื้นนภางค์เผือดดาว         แสงเงินขาวขอบฟ้า         แสงทองจ้าจับเมฆ    ฯลฯ        ขอลาองค์ท่านไท้         ไปเผด็จดัสกรให้         เหือดเสี้ยนศึกสยาม         สิ้นนา

2. โคลงสองสุภาพ

                โคลงสองสุภาพบทหนึ่งมี 3 วรรค ๆ หนึ่งมี 5 คำ ยกเว้นวรรคสุดท้ายมีเพียง 4 คำ ในตอนท้ายมีคำสร้อยได้ 2 คำ ดังแผนผังดังนี้

                ๐ ๐ ๐ อ ท               ๐ อ ๐ ๐ ท

                อ ท ๐ ๐ (๐ ๐)

                สัมผัสของโคลงสองสุภาพมีเพียงแห่งเดียว คือคำสุดท้ายของวรรคแรกส่งสัมผัสไปยังคำสุด ท้ายของวรรคที่ 2

ตัวอย่างโคลงสองสุภาพ

                พระฟังความลูกท้าว               ลาเสด็จศึกด้าว

                ดั่งเบื้องบรรหาร

3. โคลงสามสุภาพ

                โคลงสามสุภาพบทหนึ่งมี 4 วรรค ๆ ละ 5 คำ ยกเว้นวรรคสุดท้ายซึ่งมี 4 คำ และมีคำสร้อย ตอนท้ายอีก 2 คำ ดังแผนผังโคลงสามสุภาพดังนี้

                ๐ ๐ ๐ ๐ ๐               ๐ ๐ ๐ อ ท

                ๐ ๐ ๐ ๐ ท               อ ท ๐ ๐ (๐ ๐)

                สัมผัสโคลงสามสุภาพกำหนดให้คำสุดท้ายของวรรคแรกส่งสัมผัสไปยังคำที่ 3 ของวรรคที่๒ และคำสุดท้ายของวรรคที่ 2 ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ 3

ตัวอย่างโคลงสามสุภาพ

                ล่วงลุด่านเจดีย์               สามองค์มีแห่งหั้น

                แดนต่อแดนกันนั้น                       เพื่อรู้ราวทาง

  

4. โคลงสี่สุภาพ

                โคลงสี่สุภาพบทหนึ่งมี 4 บาท แต่ละบาทประกอบด้วย 2 วรรค คือ วรรคหน้า 5 คำ วรรคหลัง 2 คำ ยกเว้นบาทที่ 4 ที่มีวรรคหลัง 4 คำ นอกจากนี้ในบาทที่ 1 และบาทที่ 3 อาจมีสร้อยคำได้อีกบาทละ 2 คำ ดังแผนผังดังนี้

                ๐ ๐ ๐ อ ท               ๐ ๐ (๐ ๐)

                ๐ อ ๐ ๐ ๐                อท

                ๐ ๐ อ ๐ ๐                ๐ อ (๐ ๐)

                ๐ อ ๐ ๐ ท                อ ท ๐๐

                โคลงสี่สุภาพบังคับคำเอก 7 คำ คำโท 4 คำ โดยถือรูปวรรณยุกต์เป็นเกณฑ์ และคำเอกอาจใช้คำตายแทนได้ สัมผัสโคลงสี่สุภาพได้แก่ คำสุดท้ายของบาทที่ 1(ไม่นับคำสร้อย) ส่งสัมผัสไปยังคำที่ 5 ของบาทที่ 2 และบาทที่ 3 คำสุดท้ายของบาทที่ 2 ส่งสัมผัสไปยังคำที่ 5 ของบาทที่ 4 ส่วนสัมผัสในของโคลงสี่สุภาพนิยมสัมผัสอักษร

ตัวอย่างโคลงสี่สุภาพ

                กระเต็นกระตั้วตื่น                แตกคน

                ยูงย่องยอดยูงยล                โยกย้าย

                นกเปล้านกปลีปน                ปลอมแปลก กันนา

                คล่ำคล่ำคลิ้งโคลงคล้าย       คู่เคล้าคลอเคลีย