รู้จักกับลิลิตตะเลงพ่าย

          ลิลิตตะเลงพ่าย เป็นวรรณคดีไทยที่ มีความดีเด่นทุกด้าน เช่น การเล่นคำ การใช้อุปมาโวหารเพื่อให้เกิดภาพพจน์และจินตนาการ การใช้คำให้เกิดความสะเทือนอารมณ์ กวีได้สอดแทรกความรู้ต่าง ๆ ไว้มากมาย เช่น การจัดกระบวนทัพ ยุทธศาสตร์ต่าง ๆ ในการรบ นอกจากนี้กวียังได้นำชื่อนกและชื่อต้นไม้มาใช้ในบทครวญตามแบบอย่างของนิราศ จึงทำให้เรื่องลิลิตตะเลงพ่ายมีความไพเราะ นุ่มนวล น่าอ่าน 

           ลิลิตตะเลงพ่าย เปรียบได้กับงานเขียนมหากาฬ จัดเป็นวรรณคดีประเภทเฉลิมพระเกียรติพระมหากษัตริย์ แบ่งออกเป็น 12 ตอนดังนี้

ตอนที่ 1 เริ่มบทกวี

ตอนที่ 2 เหตุการณ์ที่เมืองมอญ

ตอนที่ 3 พระมหาอุปราชายกทัพเข้าเมืองกาญจนบุรี

ตอนที่ 4 สมเด็จพระนเรศวรปรารภเรื่องตีเมืองเขมร

ตอนที่ 5 สมเด็จพระนเรศวรเตรียมการสู้ศึกมอญ

ตอนที่ 6 พระนเรศวรทรงตรวจเตรียมทัพ

ตอนที่ 7 พระมหาอุปราทรงปรึกษาการศึกแล้วยกทัพเข้าปะทะทัพหน้าของไทย

ตอนที่ 8 พระนเรศวรทรงปรึกษายุทธวิธีเอาชนะข้าศึก

ตอนที่ 9 ทัพหลวงเคลื่อนพล ช้างทรงพระนเรศวรและพระเอกาทศรถฝ่าเข้าไปในกองทัพข้าศึก

ตอนที่ 10 ยุทธหัตถี และชัยชนะของไทย

ตอนที่ 11 พระนเศวรทรงสร้างสถูปและปูนบำเหน็จทหาร

ตอนที่ 12 สมเด็จพระวันรัตขอพระราชทานอภัยโทษ

 

ผู้แต่ง 

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
ทรงนิพนธ์ร่วมกับ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูบาลบริรักษ์ (พระองค์เจ้ากปิษฐาขัตติยกุมาร) 

ลักษณะการแต่ง

แต่งด้วยลิลิตสุภาพ ซึ่งประกอบด้วยร่ายสุภาพ โคลงสองสุภาพ โคลงสามสุภาพ และโคลงสี่สุภาพ แต่งสลับกันไป จำนวน ๔๓๙ บท โดยได้แบบอย่างการแต่งมาจากลิลิตยวนพ่าย ที่แต่งขึ้นในสมัยอยุธยาตอนต้น 

จุดมุ่งหมายในการแต่ง

1. เพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช  

2. ฉลองตึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามในรัชกาลที่ ๓

3.สร้างสมบารมีของผู้แต่ง (เพราะผู้แต่งขอไว้ว่าถ้าแต่งเสร็จขอให้สำเร็จสู่ พระนิพพาน )

ที่มาของเรื่อง

1.พระราชพงศาวดารฉบับพันจันทนุมาศ(เจิม)

2.วรรณคดีเก่าเรื่อง ลิลิตยวนพ่าย ลิลิตพระลอ

3.จินตนาการของผู้แต่ง คือ ช่วงบทนิราศ จุดมุ่งหมายในการแต่ง